Genel Olarak Mirasta Tenkis Davası
Mirasbırakanın malvarlığından tasarruf edebileceği miktar, terekesinden mirasçılarının saklı payları çıkarıldıktan sonra geriye kalan miktardır. Örneğin üç çocuğa sahip olan fakat eşi sağ olmayan murisin çocuklarından her biri altıda bir oranında saklı pay sahibi olur (Yasal miras payı olan 1/3’ün yarısından hesaplanmıştır). Bu durumda muris, yaptığı devirlerle çocuklardan hiçbirinin 1/6 payından daha az almasına sebep olamaz. Aksi takdirde saklı payı ihlal olan mirasçılar tenkis davası açabilirler. Böyle bir uyuşmazlığa çoğunlukla anne ve babanın evlatlarından birini kayırmak için mallarını devretmesi sebep olduğundan genellikle kardeşler arasında açılmaktadır.
Yasal miras paylarıyla ilgili detaylı bilgi için şu yazımıza göz atabilirsiniz: Miras Payları ve Miras Paylarını Hesaplama. Saklı paylar ise yasal miras payına göre hesaplanmaktadır ve şu şekildedir:
- Altsoy için yasal miras payının 1/2’si,
- Anne ve baba için yasal miras payının 1/4’ü,
- Sağ kalan eş için:
- Altsoy ile mirasçı olmuşsa yasal miras payının tamamı,
- Anne ve baba ile mirasçı olmuşsa yasal miras payının tamamı,
- Tek başına veya büyük anne ve büyük babalar ile mirasçı olmuşsa yasal miras payının 3/4’ü saklı payıdır.
Kimi zaman tenkis davası açılmasını önlemek amacıyla, taşınmazların çocuklardan birine veya üçüncü bir kişiye vefattan önce satış yoluyla devredildiği görülmektedir. Normal şartlarda satış yoluyla devrolunan bir taşınmaz tenkis davasına konu olamaz zira ivazlı bir sözleşme mevcuttur. Fakat mirastan mal kaçırmak amacıyla aslında bir karşılık alınmaksızın yapılan bu tür devirler dava açılarak iptal edilebilmektedir. Açılacak davanın hukuki sebebine dikkat edilmeli, muris muvazaasına dayanılması gerekirken tenkis istenmesi durumunda talep reddedilecektir. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi için şu yazımıza göz atabilirsiniz. Muris Muvazaası Davası (Mirastan Mal Kaçırma).
Doktrinde kazandırmanın geri alınması için ayrıca bir edim davası açılması gerektiği yönünde bir görüş olsa da Yargıtay bu davanın edayı da kapsadığı görüşündedir. Usul ekonomisi yönünden biz de bu uygulamanın daha sağlıklı olduğu kanaatindeyiz.
Mirasbırakan vasiyetname hazırlamışsa, aksi belirtilmediği müddetçe vasiyetnamede yer alan kurallar yalnızca paylaştırma kuralı sayılacaktır.
Tenkis Davasında Hak Düşürücü Süre
Dava açma hakkı, hak kaybının öğrenildiği andan itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır. Fakat kanun koyucu lehine kazandırma yapılmış olanların devamlı dava tehditi altında kalmamaları için uzun bir hak düşürücü süre de öngörmüştür. Bu uzun süre ise 10 yıldır. Ama bir tasarrufun iptali (yapılan taşınmaz devrinin iptali gibi) bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlayacaktır. Süreye ilişkin bu hususlar tenkise bağlı faiz istemi için de geçerlidir:
…davacılar, tenkis davasını 08.09.2005 tarihinde açtıklarına göre; en geç bu tarihte saklı paylarının zedelendiğini öğrendiklerinin kabulünün gerektiği ve dolayısıyla belirtilen tarih itibariyle faiz istemi yönünden de TMK.’nun 571. maddesinde öngörülen bir yıllık hak düşürücü sürenin işlemeye başladığı açıktır. Diğer taraftan, tenkis davasının faiz alacağı için yapılacak takip yönünden hak düşürücü süreyi kesmediği de ortadadır. Bu durumda, faiz alacağına ilişkin takibin başlatıldığı 27.12.2012 tarihi itibariyle bir yıllık hak düşürücü sürenin geçtiği kuşkusuzdur. Hal böyle olunca, faiz alacağının bir yıllık hak düşürücü süre içinde takip konusu yapılmadığı gözetilerek davanın reddine karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirmeyle,yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir…
Y. 1. HD., 2016/10132 E., 2019/4189 K.
Süreyi kaçırdığı için hakkını alamayan kişiye karşı, lehine haksız kazandırma yapılan kişi tarafından bir alacak hakkı ileri sürülürse ne yapılabilir? Bu durumda hakkaniyeti sağlamak için aradan 10 yıldan fazla bir süre geçmiş olsa bile tenkis iddiasının def’i yoluyla ileri sürülebileceği kabul edilir.
Bölünemeyen Mal Hakkında İçin Tenkis İstenebilir mi?
İstenebilir. Gayrimenkulleri buna örnek gösterebiliriz. Bu durumda lehine haksız intikal sağlanmış davalıya bir tercih hakkı verilecektir:
- Tenkis edilecek değere denk gelen miktar, para olarak davalıdan alınıp ve gayrimenkul kendisinde bırakılabilir.
- Bu miktarla gayrümenkulun değeri arasındaki fark davacıdan alınıp davalıya verilmek üzere gayrimenkul el değiştirebilir.
Örnek bir karar:
…Tasarrufa konu malın, sabit tenkis oranında bölünmezliği ortaya çıktığı takdirde sözü geçen 564. maddedeki tercih hakkı gündeme gelecektir. O zaman davalıdan tercihi sorulmak, sabit tenkis oranına göre bölünemeyen malın, mirasın açıldığı gündeki değerleri, o günden karar gününe kadar geçen süre içindeki toptan eşya fiyat endeksleri ile bu süre içinde oluşan nitelik ve imar değişikliği gibi fiyata etkili özel unsurlar ve hakkaniyet kuralları dikkate alınıp, değeri hakim tarafından belirlenmeli ve bu değerin sabit tenkis oranıyla çarpımından bulunacak naktin ödetilmesine karar verilmelidir…
Y. 3. HD., 2018/1148 E., 2018/3419 K.
Davacılar
Bu davayı herhangi bir mirasçı değil, sadece saklı paya sahip olanlar açabilecektir. Ancak bu kişiler mirastan çıkarılma, yoksunluk veya mirastan feragat gibi bir takım yollarla bu sıfatı kaybetmemiş olmalıdırlar. Ayrıca saklı paylı mirasçıların hepsinin hakkının ihlal edilmiş olması zorunlu değildir.
Davacılar arasında zorunlu dava arkadaşlığı yoktur. Dolayısıyla mirasta tenkis davasını açmak isteyen kişi saklı payları ihlal edilen diğer kişilerin de bu davaya iştirak etmesini beklemek zorunda değildir. Ancak mahkemenin vereceği nihai karar tüm saklı paylı mirasçıları değil, yalnızca davayı açanları bağlayacaktır.
Saklı paylı mirasçıların haricinde ayrıca, bunların alacaklılarına ve iflas idaresine de belli koşulların gerçekleşmesi durumunda dava açma hakkı tanınmıştır. Bu kişilerin dava açabilmeleri için saklı paylı mirasçıların kendilerine yapılan ihtara rağmen tenkis davasını açmamış olması gerekir. Ayrıca borçlu olan saklı paylı mirasçı hakkında iflas kararı verilmiş ya da hakkında aciz belgesi alınmış olmalıdır.
Davalılar
Kanunda kimlerin davalı olabileceği hususu düzenlenmemiştir. Lehine kazandırma yapılan kişilere karşı talebin yönlendirilebileceğini söyleyebiliriz. Mirasbırakan tarafından lehine kazandırmada bulunulan kişinin haricinde ayrıca eşyayı bu kişiden devralan üçüncü kişiye de kimi durumlarda dava yöneltilebilir. Ancak davalı seçilirken tenkiste sıra kurallarına dikkat edilmeli, aksi takdirde açılan dava reddedilebilir.
Mirasta Tenkis Davasında Yargılama Süreci ve Masraflar
Görevli mahkeme asliye hukuk mahkemeleri ve yetkili mahkeme murisin son yerleşim yeri mahkemesidir. Dolayısıyla muris muvazaasına dayalı açılan tapu iptal ve tescil davalarında olduğu gibi HMK m. 12 hükmü uygulanmaz.
Yargılama giderlerine keşif masrafları, bilirkişi ücretleri, delil avansları ve harçlar örnek gösterilebilir. Yargılama sürecinde davacıdan alınan bu masraflar daha sonra kaybeden taraftan alınır (dava reddedilirse masraflar davacı üzerinde kalır.).
Davanın kabulü durumunda hükmedilecek karşı taraf avukatlık ücreti el atılan saklı pay miktarına göre nispi hesaplamayla belirlenecektir. Avukat ve müvekkili arasındaki vekalet ücreti ise AAÜT‘de belirtilen asgari ücretten düşük olmamak ve %25’lik azami sınırı aşmamak kaydıyla serbesttir.
İddia ve Savunmalar
Ölüme bağlı tasarrufların tenkise konu olabileceği hususunda şüphe yoktur. Diğer durumlardan hangilerinin tenkise konu olabileceğini ayırt etmek gerekecektir. Örneğin ölüm tarihinde zaten terekeye dahil mal sebebiyle tenkis istemek yanlış olur. Zira bu durumda bir kazandırmadan bile bahsedilemez:
…mahkemece, murisin terekesinin ölüm tarihindeki bıraktığı değerlere ilişkin olduğu, ölüm tarihi itibariyle mevcut taşınmazının bulunduğu, daha sonra davacı mirasçı eşi tarafından intikalinin gerçekleştirildiği görülmekle, tenkis talebi bu aşamada dinlenemeyeceğinden hukuki yarar yokluğu nedeniyle davanın reddine karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme ile dava tarihi itibariyle tenkise tabi malvarlığı bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmesi doğru görülmemiş, hükmün gerekçesinin bu yönden değiştirilerek onanması gerekmiştir…
Y. 3. HD., 2018/1345 E., 2019/5919 K.
Sağlararası kazandırmalar ivazlı veya ivazsız olarak yapılmış olabilir. Tenkis davasına konu olan kazandırmalar ivazsız olanlardır:
…Davalı, mirasbırakan annesiyle 2002 yılından itibaren birlikte yaşadıklarını ve 14 yıl süreyle ona baktığını, bakım görevini yerine getirdiğini, davacının ise mirasbırakanla hiç ilgilenmediğini, mirasbırakanın … 16. Noterliğinin 19.10.2000 tarihli vasiyetnamesi ile … ’da bulunan dava dışı 389 ada 38 parsel sayılı taşınmazda kayıtlı 15 no’lu bağımsız bölümü davacıya vasiyet edip, 2002 yılında da satış yoluyla tapuda davacıya devrettiğini, ölünceye kadar bakma akdinin ivazlı akitlerden olup, tenkis koşullarının oluşmadığını belirterek davanın reddini savunmuştur.İlk derece mahkemesince, iddianın sübut bulmadığı gerekçesiyle davanın reddine dair verilen kararın davacı tarafından istinafı üzerine … Bölge Adliye Mahkemesi 1. Hukuk Dairesince, istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiştir…ONANMASINA…
Y. 1. Hukuk Dairesi, 2018/4619 E., 2020/6885 K.
Dolayısıyla davacı taraf sağlararası yapılan kazandırmaların ivazsız olduğunu ileri sürerken davalı kimi zaman bunun aksini ispatlamaya çalışır. Kimi zamansa davalı taraf kazandırmanın ivazlı olduğu hususunu ispat edemese bile mirasbırakanın saiki veya iktisap tarihi gibi kendi lehine olan hususları ispatlamaya çalışacaktır. Bu ispat işlemleri yapılırken Yargıtay’ın içtihatlarında belirlediği ölçütlere göre her somut durum ayrı değerlendirilir. Davalı taraf kaybetse bile iyiniyetli olması durumunda yalnızca elinde kalan miktarı vermekle yükümlüdür. Ayrıca tenkis davasının saklı payları korumak açılan bir dava olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla davacı taraf, tenkis davasını kazanması durumunda saklı payını korumaya yetecek miktarı geri alabilecektir.
Sağlararası kazandırmalardan şunlar tenkise konu olabilecektir:
- Mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapılan sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoya malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yapılan kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi. Bunlara denkleştirmeden kurtulanlar da diyebiliriz.
- Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar. Örneğin ev ve dükkanlarını çocuklarının vefatından önce onlara paylaştırıp ardında başka bir mal bırakmak istemeyen bir baba, çocuklardan birine kanuni sınırın altında bir kazandırma yapmışsa, saklı payı ihlal edilen evlat tenkis davası açabilir.
- Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar. Mesela nişanlı olduğu kişiye hediye olarak altın kolyeler, araba vb. gibi eşyalar veren kişinin hediye ettiği bu eşyalar somut duruma göre alışılmışın dışında kabul edilebilir.
- Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar. Bu kazandırmalar muvazaalı olmayıp da şekline uygun biçimde bağışlanmış olsalar bile tenkise tabi olurlar. Yani söz konusu karşılıksız devirde dönme hakkı saklı tutulmamış hatta bu devir yıllar önce yapılmış olsa bile dava açılabilir. Fakat her bağışın bu kuralı ihlal etmek için yapıldığını söylemek mümkün değildir:
…Öte yandan davacının dava dilekçesinin 6. maddesinde, “ …muris …’nun dava konusu 184 parsel sayılı taşınmazı bağış suretiyle devretmesinin saklı pay sahibi davacının saklı payına tecavüz ettiğinin açıkça göstergesi olmasına rağmen murisin gerçek iradesinin saklı paylı mirasçıları olan evlatlarını miras haklarından yoksun bırakmak olduğunu ve bu doğrultuda bilerek işlem yaptığını söylemenin gerçekle bağdaşmayacağı” şeklinde beyanda bulunması karşısında murisin saklı payı ihlal kastıyla hareket etmediğinin davacının da kabulünde olduğu ve tenkis koşullarının oluşmadığı açıktır. Bu nedenle dava konusu 184 parsel sayılı taşınmazla ilgili davanın reddedilmiş olması doğrudur. Davacının yerinde görülmeyen temyiz itirazlarının reddiyle usul ve yasaya uygun olan hükmün ONANMASINA…
Y. 1. Hukuk Dairesi, 2016/11279 E., 2019/4156 K.
Ayrıca belirtelim ki kamu kurumlarına yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar diğerlerine başvurulduktan sonra tenkis edilirler.